سوراخکاری بخشی از فرآیند تولید بوده و در صنایع مختلف برای تولید انبوه و در سطحی گسترده از آن استفاده می‌شود. در واقع سوراخکاری عملیاتی است که در آن مواد فلزی یا غیر فلزی با کمک ابزار دواری به نام دریل سوراخکاری می‌شوند. مته دریل با حرکات چرخشی به سمت قطعه کار هدایت شده و آن را سوراخ می‌کنند. مته یکی از اجزای قابل جداسازی دریل است و برای ایجاد سوراخهای استوانه‌ای‌‌شکل در مواد مختلف از آن استفاده می‌شود. قبل از آشنایی با انواع مته و کاربردهای آن ابتدا باید اجزای مته را بشناسیم. مته با توجه به نوع کاربرد با درجه استحکام و سایزهای مختلفی ساخته شده و از مته‌های متفاوتی برای موادی مانند چوب، فلزات، فولاد و بتن استفاده می‌شود. همچنین نوک مته‌ها طراحی متفاوتی برای سوراخکاری مواد مختلف دارد و بقیه اجزای آنها دارای ویژگی‌های اصلی تقریبا یکسانی هستند. در ادامه اجزای مختلف مته را معرفی کرده و به بررسی مشخصات آن پرداخته‌ایم.
مته چیست؟
مته ابزاری است که یک نقطه برش داشته و در مواد جامد سوراخ ایجاد میکند. برای ساخت مته از فولاد کربن یا فولاد آلیاژی استفاده می‌شود. لازم است از دریل برای سوراخکاری مواد مختلف استفاده شود؛ چراکه این دستگاه مته را با فشار و حرکت دورانی وارد مواد مختلف کرده و باعث نفوذ مته به داخل مواد می‌شود. برای نگه‌داشتن مته در دستگاه دریل از قطعه نگهدارنده‌ای به نام سه نظام استفاده می‌شود.
به طور کلی مته از بدنه، نوک، دنباله، زبانه، شیار، گردن، فاز مته و جان مته تشکیل شده است.
بدنه مته
بدنه، بخشی از مته است که بین نوک و دنباله مته قرار دارد.
دنباله مته
ساقه، شنک (شفت) یا دنباله مته، بخش انتهایی مته است که به دریل متصل می‌شود. مته چکشی معمولا دارای نوک کاربایدی بوده، شیارهایی در دنباله داشته و در سه نظام دریل قرار می‌گیرد.
زبانه مته
زبانه بخشی از دنباله مته است که در اسپیندل دستگاه قرار می‌گیرد.
فاز مته
به برجستگی نازکی که در انتهای مارپیچیِ مته وجود دارد و به شکل یال یا قله موج است، فاز مته می‌گویند. مته مارپیچی یا فلز بُر متداول‌ترین نوع مته بوده، همچنین قسمت‌های مختلف مته مارپیچی در اکثر مته‌ها مشترک هستند. فاز مته باعث کاهش اصطکاک بدنه مته با دیواره سوراخ می‌شود. عمل سوراخکاری به‌خاطر نیروهای محوری محرک مته در دریل برقی یا دستی انجام شده و نقش فاز مته این است که هدایت مته به سوراخ راحت‌تر انجام شود.
شیار مته
به بخش‌های مارپیچیِ رزوه‌شده روی بدنه مته شیار می‌گویند. شیار سه نقش مهم دارد: برش فلز، خارج‌کردن براده‌های برش از مته و انتقال مایع خنک‌کننده به لبه برش.
سر و نوک مته
سر و نوک مته با هم کار می‌کنند و قدرت و قابلیت برش بیشتری به مته می‌بخشند. معمولا نوک مته مخروطی‌شکل است. برای حصول بهترین نتیجه لازم است مته متناسب با نوع ماده مورد نظر انتخاب شود؛ چراکه نوک هر نوع مته با توجه به انواع مواد و کاربردهای متفاوت طراحی می‌شود برای مثال مته با نوک کاربایدی برای سوراخکاری در بتن مناسب است.
جان مته
به حد فاصل دو شیار مارپیچی جان مته می‌گویند. جان مته درواقع بخش اصلی بدنه مته بوده که دو بخش شیاردار بیرونی را به هم متصل میکند.
گردن مته
به قسمتی از مته که دنباله و بدنه را به هم متصل میکند، گردن مته می‌گویند. این قسمت برای تعداد کمی از مته‌ها طراحی می‌شود.
انواع مته از نظر شکل
مته‌ها با توجه به شکل و اندازه سوراخ در انواع مختلفی تولید و به بازار عرضه می‌شوند. انواع مختلف عبارتند از: مته تخت، مته شیاردار، مته با دنباله مخروطی، مته با سوراخ روغن، مته خزینه، مته چندقطری و …
مته تخت
مته تخت از فولاد کربن ساخته می‌شود و دارای دو لبه برش با زاویه 45 درجه است. این نوع مته عمدتا برای سوراخکاری چوب یا فلزات نرم کاربرد دارد. چنین مته‌هایی نمی‌توانند سوراخهای عمیقی ایجاد کنند؛ چراکه تراشه‌ها و خاک اره‌ی ایجادشده در آنها قابل حذف از محل کار نیستند.
مته شیاردار
مته شیاردار حاوی شیارهایی در بدنه بوده و به دو گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شود: مته شیاردار صاف و مته مارپیچی. مته‌های مارپیچی در انواع دو شیار و چند شیار ساخته می‌شوند.
مته با دنباله مخروطی
این مته‌ها شبیه مته‌های مارپیچی هستند اما برای ایجاد سوراخهای خزینه یا مخروطی‌شکل و متناسب با گل پیچ طراحی شده‌اند.
مته با سوراخ روغن
این مته دارای سوراخی برای روغن در دنباله و بدنه بوده تا روغن مورد نیاز برای لبه برش فراهم شود. روغن هنگام خارج‌شدن براده یا تراشه از لبه برش در برابر حرارت محافظت میکند.
مته خزینه
از مته خزینه برای سوراخکاری جای پیچ و پنهان‌کردن جای گل پیچ استفاده می‌شود. زاویه نوک این مته بین 60 تا 82 درجه تنظیم می‌شود.
مته چند قطری
مته چند قطری قابلیت ایجاد سوراخ‌هایی با قطرهای مختلف را دارد و ساقه یا دنباله آن صاف و مخروطی است. از این مته در سوراخ‌کای پله‌ای استفاده می‌شود و به آن مته پله‌ای هم می‌گویند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد مته و خرید آن اینجا را کلیک کنید
انواع مختلف مته مارپیچ
مته مارپیچ در صنعت چوب برای سوراخ کاری چوب با ضخامت‌های متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع مته‌ها دارای رزوه‌های مارپیچ است که مسیری برای خروج براده‌های چوب میباشد تا حین کار با آن دچار مشکل نشویم و سرعت انجام فرایند سوراخ کاری با این ابزار افزایش پیدا کند. مته‌های مارپیچی به تیز کردن مته‌ها در صورت کندی آن هنگام کار نیاز ندارد. در مواردی لازم است زاویه نوک مته را مطابق با محل مورد نظر برای سوراخ کردن تغییر دارد؛ در این مورد مته‌های مارپیچی با قدرت می‌توانند این کار را با دقت و سرعت بالایی انجام دهند. ظاهر مته‌های مارپیچی استوانه‌ای شکل و مخروطی شکل است که شامل مته چوب، مته برگی و مته گازور می‌شوند. در ادامه به معرفی هر کدام از آنها می‌پردازیم.
مته الماسه (دیوار و بتن)
مته الماسه از جنس فولاد کارباید است و به دلیل اینکه دوام و سختی بسیار بالایی دارد، برای ایجاد حفره بر روی سطوح سخت مانند بتن، فلز، سرامیک براحتی می توانید از آن استفاده کنید. اگر با استفاده از این مته قصد ایجاد حفره روی اسن سطوح سخت را دارید بهتر است از دریل چکشی یا ضربه ای که در حین سوراخکاری ضربه وارد می کند استفاده کنید.
ساختار شکلی مته الماسه به صورت مارپیچ است. اما در قسمت نوک این مته یک یا دو سری الماسه هشت شکل قرار داد که به مته دو الماسه و چهار الماسه شناخته می شوند. هرچه جنس متریالی که در نوک مته الماسه به کار گرفته می شود بهتر باشد، عمر و دوام مته و همچنین کیفیت سوراخی که ایجاد می کند بهتر خواهد بود.
شیار های مارپیچی که بر روی مته قرار دارد، یکسان است و در صورتی که لبه های شیار دو خطه باشد قابلیت در آوردن خاک هنگام ایجاد سوراخ را نیز پیدا می کند.
نوع مته الماسه اس که برای کار با دریل و بتن کن استفاده می شود متفاوت است و این تفاوت از ته مته الماسه مشخص می شود.اگر انتهای مته الماسه گرد باشد، در سه نظام هایی که قطری نهایت تا 13 دارند به کار گرفته می شود. مته های چهار شیار در بتن کن چهار شیار و مته پنج شیار برای بتن کن 5 شیار بکار می رود
مته آهن و فلز
مته های آهن نیز از نظر ظاهری به شکل مارپیچ و نوک تیز هستند، تا با زاویه ای که ایجاد می کنند، ایجاد حفره را راحت تر انجام دهند.
مته آهن از متریال های متفاوتی از قبیل hss، کبالت و کونیک هستند.
مته آهن HSS: از سخت کاری یک متریال معمولی ساخته شده و می توانید برای ایجاد سوراخ بر روی سطوح آهنی و آلومینیومی ، چوبی و پلاستیکی استفاده کنید.
برخی مته های HSS بگونه است که تنها از روکش کبالت در آنها استفاده شده که در مقایسه با مته های معمولی از کیفیت بالاتری برخوردار است اما به مرور زمان ممکن روکش کبالتی که در این مته ها به کار رفته است از بین برود..
مته فلز در نوع ته گرد و ته کونیک ساخته می شوند. و قطر ته آن ها تعیین می کند که برای سه نظام با چه اندازه ای مناسب است..
مته آهنی کبالت 5% یا 8% : جنس این مته ها که با نام HSS CO نیز شناخته می شود، چند درصد کبالت دارد و میتوان از ان ها در ایجاد سوراخ در اجسام سخت تری از جمله استیل استفاده کرد. به دلیل استفاده از کبالت این مته ها دوام و طول عمر بالاتری دارد. قیمت بیشتری در مقایسه با مته های معمولی دارد.
مته آکریلیک
مته های آکریلیک به دلیل طراحی خاص آن ها که دارای نوک هشت شکلی و زاویه 60 درجه هستند در صنایعی مانند پلکسی گلس کاربرد دارند
مته مرغک
ساختار مته مرغک بگونه ای است که با استفاه از آن یک سوراخ مخروطی ایجاد می شود تا تا حین کار برای ایجاد سوراخ های بزرگ کار راحت بوده و مته برای ایجاد یک سوراخ بزرگ دچار لغزش نشود
مته الیت
مته الیت که دارای لبه های بسیار تیزی است برای ایجاد حفره بر روی چوب کاربرد دارد با استفاده از شیار هایی که در این مدل مته وجود دارد، حفره ای بسیار ظریف ایجاد شده و هیچ گونه لب پر شدگی در استفاده از این نوع مته جین کار ایجاد نمی شود
مته گازور
مته گازور از انواع مختلف مته‌های چوب است که مانند نمونه‌های دیگر مته در سایز و مدل‌های مختلف تولید شده است. نجاران در کارگاه‌های نجاری می‌توانند برحسب نیاز هر کدام آنها را از بازار خریداری کرده و از آنها برای تسریع در کار خود استفاده کنند. این ابزار روی دستگاه اورفرز نصب می‌شود که در سریع‌ترین زمان سوراخی را روی سطح چوب ایجاد کند. این نوع مته باربرداری سطح چوب را بدون ایجاد سوراخ راه به در امکان پذیر میکند. برای ایجاد حفره روی چوب باید نیش مته را روی چوب قرار داد و دریل را آرام به پایین می‌برید تا تراشیدن سطح را بدون ایجاد سوراخ انجام دهد. این نوع مته جزء مته‌های تخصصی در صنعت چوب است که برای سوراخ کردن جای لولا گازور و جک کابینت استفاده می‌شود. این ابزار علاوه بر انواع مختلف دارای کارگیرهای گوناگونی نیز میباشد. کارگیرها براساس اندازه تقسیم بندی می‌شوند. از هر نوع مته گازور میتوان در صنعت کابینت سازی و ام دی اف استفاده کرد.
مته چوب
مته چوب یکی از پر کاربردی‌ترین مته‌های دریل صنعت چوب است که ظاهری فلزی استوانه‌ای شکل دارند و انواع متنوع با شفت‌های متفاوت تولید شده‌اند. این نوع مته طبق اندازه سوراخ مدنظر برای دریل در نظر گرفته می‌شود و برای انواع چوب با ضخامت‌های گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرند. معمولا جنس مته چوب و انواع دیگر مته از فولاد مقاوم است تا در زمان کار دچار شکستگی نشود. شیارهای مارپیچ و نوک تیز این مته امکان چرخاندن سریع آن بر سطح چوب برای ایجاد سوراخ فراهم میکند. کاربرد این مته در پیچ کاری روی دیوار و چوب، سوراخ کاری برای نصب لولا‌های کابینت و غیره است.
مته پله‌ای
مته پله‌ای یا مته کاجی یا مته مخروطی از خاص‌ترین مدل‌های مته است که ظاهری مخروطی شکل شبیه درخت کاج دارد. زمانیکه سطح چوب را با این مته سوراخ می‌کنید، می‌تواند همان سوراخ را با این نوع مته به راحتی بازتر و گشادتر کنید به این دلیل که هر طبقه آن دارای سایز کوچک تا بزرگ با اندازه مشخص میباشد. بنابراین حین کار لازم نیست که به تعویض مته در سایزهای دیگر پرداخت. همین عملکرد مته پله‌ای باعث افزایش سرعت و کارایی کار خواهد شد. این نوع مته مانند مته‌های دیگر باید دارای استحکام و دوام بالایی باشد تا زمان استفاده از آن بتوان ضخامت‌های گوناگون چوب را سوراخ کرد.
مته خزینه
مته خزینه نوع دیگری از انواع مته‌های چوب است. از مته خزینه برای سوراخ کردن انواع پیچ و قرارگیری گل پیچ روی سطوح صاف و شیب دار استفاده می‌شود. این نوع مته در انواع مختلف مخروطی ماشینی، سر تخت، استوانه‌ای، مرغک‌دار و دستی تولید شده است. نجاران و تولید کنندگان وسایل چوبی می‌توانند براساس نیاز خود برای تولید یک محصول چوبی از انواع مته خزینه استفاده کنند. از این مته برای سوراخ کاری و خزینه کردن جای سوراخ همزمان استفاده می‌شود. مته سوراخ زن در قسمت مرکزی مته خزینه قرار گرفته و از طریق پیچ‌های نوع آلن خور امکان تعویض آن فراهم می‌شود. کاربرد این نوع مته در صنعت چوب، کابینت سازی و فعالیت‌های مرتبط با چوب‌های ام دی اف است.
مته برگی
مته برگی ظاهری شبیه به شکل برگ دارد که از سه نیش تشکیل شده است. یک نیش در وسط و دو نیش در کناره‌های آن وجود دارد که نیش‌های کناری آن با اندازه‌های دلخواه قابل تنظیم می‌باشند. لبه‌های تیز اطراف این مته به ایجاد حفره گرد به صورت دقیق کمک میکند. از مته برگی در اندازه‌های مختلف برای سوراخ کردن سطوحی با قطر بسیار زیاد کاربرد دارد. در هنگام استفاده از این مته باید پوشال‌های اضافی را از سطح چوب برداشت. برای این کار باید مته را از حفره بیرون کشید تا پوشال‌های موجود روی سطح برگی مته را نیز خارج کرد. مته برگی در صنعت چوب و تراشکاری کاربرد بسیاری دارد
شناخت جنس مته ها
همانطور که گفته شد مته ها دارای جنس های متفاوت با روکش های متفاوت ساخته می شوند و شما قبل از خرید مته باید بدانید قطعه ای که می خواهید سوراخ کنید از چه جنسی ساخته شده تا در انتخاب مته دچار اشتباه نشوید .
به طور کلی مته ها از نظر جنس و آلیاژ به چند دسته تقسیم می شوند :
- مته دریل با فولاد کم کربن (Low Carbon steel) : از جمله مزیت های این جنس قیمت بسیار ارزان است. مته ساخته شده با فولاد کم کربن که در آن حداکثر ۱۵% کربن استفاده شده است بسیار مناسب برای سوراخکاری در چوب های نرم می باشند با این توضیح که معمولا جهت بهبود عمکردشان مدام نیاز به تیز شدن دارند. این نوع مته برای فلزات و چوب های سخت اصلا توصیه نمی شوند.
- مته دریل با فولاد پُرکربن (High Carbon steel) : این دسته از مته ها از فولاد پُر کربن یا به اصطلاح کربن بالا که به میزان ۵۰ درصد کربن دارند، ساخته می شوند. به دلیل مقاومت بهتری که در هنگام سایش ( سوراخکاری) دارند کمتر به تیز کردن نیاز دارند و جهت متریال های فلزی با سطح نازک و همچنین چوب های سخت مورد استفاده قرار می گیرد. با اینکه به لحاظ قیمت با مته های دریل فولاد کم کربن در یک سطح هستند ولی گزینه بهتری جهت انجام سوراخکاری های خانگی و عمومی محسوب می شوند.
- مته دریل با فولاد سرعت بالا (High-Speed Steels ) : فولاد تند بر یا HSS پرکاربردترین ماده جهت تولید ابزارات برشی هستند که میتوان بوسیله آنها با سرعت ۴۰ تا ۵۰ m/min قطعات را برش داد یا سوراخکاری کرد. اجزا تشکیل دهنده این نوع فولاد شامل ۱۸% شامل تنگستن یا مولیبدن (که به منظور افزایش سختی حرارتی ابزار استفاده می شوند)۴% شامل کروم (که برای افزایش استحکام ابزار در برابر تغییر طول استفاده م یشود) و ۱% شامل وانادیوم (که به منظور افزایش مقاومت ابزار در برابر خوردگی استفاده می شود) می گردد.مته HSS ساخته شده با این مشخصات متالورژیکی، مقاومت بسیار بالاتری نسبت به فولاد پرکربن دارد و این مسئله به آن اجازه می دهد که در سایش های منجر به سوراخ کردن با سرعت بسیار بالاتری عملیات را انجام دهد و ساختار اولیه مته تا مدتهای زیادی حفظ شود.
- مته دریل کاربید : بلور الماس چند لایه (PCD) یکی از مواد بسیار سخت است که مقاومت زیادی نیز در برابر سایش دارد. این مواد از لایه های ریز کربن ( که در حالت فشردگی تشکیل الماس را می دهند) تشکیل شده است. ضخامت این لایه ها معمولا در حدود ۵/۰ میلیمتر است. این لایه ها اکثرا درون پوششی از ماده خاکستری از جنس کاربید تنگستن قرار دارند. با این مقدمه کوتاه مته هایی که نوک آنها از کاربید تشکیل شده اند، در سرعت های بالا توانایی تحمل گرما را نسبت به سایر انواع مته دریل دارند. بنابراین آنها را می توان جهت سایش فولادهای سخت با سطح نازک و چوب های سخت مورد استفاده قرار داد. به این نکته توجه داشته باشید که به دلیل شکننده بودن این تراشه، در هنگام کار با مراقب زیاد آنرا در دست بگیرید.
- مته کبالت، مته کبالت دار
- مته دریل کبالت (Twist Drill Coballt) : نوعی فولاد سرعت بالاست که دمای بالا بر روی آن بی اثر می باشد به همین دلیل از مته کبالت جهت سوراخکاری آهن، استیل بگیر و نگیر، فولادهای آلیاژی و فولادهای استنلس استیل یا ضد زنگ استفاده زیادی می شود. یکی از اشکالات کبالت تُردی و شکنندگی زیاد آنها نسبت به فولاد سرعت بالا یا HSS می باشد.
- مته دریل الماسه : مته کریستالی یا مته الماسه از سخت‌ترین مواد موجود (Poly Crystalline Diamond) ساخته شده‌اند. به لحاظ ساختار تولید، این نوع مته همانند مته‌های کاربید می باشند با این تفاوت که با ذرات الماس پوشانده شده‌اند. نحوه عملکرد مته الماسه بر خلاف دیگر انواع مته هاست. به این معنا که آنها با سایش سطح کار منجر به حفر سوراخ می شوند در حالی که مته الماسه با خرد کردن سطح متریال منجر به حفر می شود. بنا بر این بسیار ایده آل برای مته زنی سطوح سختی نظیر گرانیت، کاشی و سرامیک، سنگ مرمر، پشم شیشه، سنگ، شیشه و فلزات سنگین می باشد.
پوشش قسمت برش مته
پوشش قسمت ساینده مته موجب مقاوم تر شدن، روغن‌کاری ساده و صیقل بیشتر نسبت به فلز اصلی که در ساخت مته به کار رفته می‌شود. در واقع بهبود کیفیت برش، دوام و طول عمر مته ارتباط مستقیمی به نوع پوشش آن دارد. از جمله پوشش‌های رایج مته دریل میتوان به اکسید سیاه، تیتانیوم نیترید (TiN)، تیتانیوم نیترید آلومینیوم (TiNA) و نیترید زیرکونیوم (ZrN) اشاره کرد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد مته و خرید آن اینجا را کلیک کنید
